Shqipëria Dhe Shba Në Arkivat E Uashingtonit (1)

SHQIPËRIA DHE SHBA NË ARKIVAT E UASHINGTONIT (1)

Delegacioni amerikan në Konferencën e Paqes në Paris

Menjëherë pas hyrjes së SHBA në luftë, në prill të vitit 1917, diplomacia amerikane filloi të përgatitet për marrëveshjen e paqes së pasluftës. Ideja mbi formimin e një organi, i cili do të kryente studimin e detajuar të të gjitha çështjeve që eventualisht do të merreshin në shqyrtim, i takon presidentit Uilson dhe këshilltarit të tij të afërt Eduard Hauz, madje gjurmët e para të çojnë tek Ministria e Punëve të Jashtme, Departamenti i Shtetit dhe shefi i tij, Robert Lansing.

Haris Silajxhiq

Në çdo rast amerikanët dëshironin që ky komision të formohej sa më shpejt dhe mundësisht në fshehtësi. Sipas propozimeve të para, kjo zyrë, siç u quajt në fillim duhej të përbëhej nga pesë ekspertë, të cilët do të punonin nën kontrollin e shefit të Departamentit të Shtetit. Zyra, megjithatë, për një vit u ngrit në nivelin e Komisionit Hetimor, i cili në tetor të vitit 1918 numëronte 126 bashkëpunëtorë të profileve të ndryshme. Figurat më të spikatura të kohës që bënë pjesë në këtë Komision janë Xhejms Shtovell, Dejvid Hanter Miler, Uollter Lipman, Sidney Mizes, Isaia Bouman e të tjerë.
Ky Komision kreu studime që përfshinë gati të gjithë botën dhe përgatiti rreth 2.000 informacione dhe 1.000 harta të ndryshme. Në këto informacione u mbështet presidenti Uilson, kur dha në katërmbëdhjetë pika zgjedhjet territoriale, me rastin e propozimeve për marrëveshjen e paqes. Komisioni funksionoi si organ i veçantë deri në dhjetor të vitit 1918, kur u përfshi në punën e delegacionit amerikan në Konferencën e Paqes. Njëzet e tre anëtarë të këtij Komisioni iu bashkëngjitën presidentit Uilson në Konferencën e Paqes të Parisit.
Koncepti mbi detyrat dhe mënyrën e punës së Komisionit Hetimor përmbahen në qëndrimet fillestare, që Amerika zyrtare mori në lidhje me problemet e Evropës në kohën e luftës, si dhe në rolin që do të luante në Paris delegacioni amerikan. Në një memorandum të Robert Lansingut, në formën e pyetësorit, shtrohen pyetje të karakterit parimor: deri në ç`masë SHBA duhet të marrin pjesë në rregullimin e kufijve evropianë; a është e nevojshme që për zgjidhjen e çështjeve territoriale të merren si bazë raca, gjuha dhe feja apo ndoshta edhe afiniteti politik ekzistues; a duhet SHBA të shkojnë më tej se të rënit dakord ose jo mbi çështjet e kufijve dhe mbi një bazë tjetër, krahas kësaj; sa rregullimi i këtyre kufijve do të përmbajë elemente të jostabilitetit në të ardhmen? Në Ballkan, sipas mendimit të Lansingut, duhet të vëzhgohet me kujdes çështja e kufijve dhe të vlerësohet fuqia e "shteteve të dyshimta", siç është Shqipëria. Në procesin e rregullimit të problemeve të disa kufijve, siç janë ata ndërmjet Shqipërisë dhe Jugosllavisë, është e nevojshme të merren parasysh edhe faktorët ekonomikë - siç janë afrimi në portet detare, faktorët e tregut, në mënyrë që të mos shkohet në shkëputje të njësive ekonomike. Komisioni, sipas mendimit të Departamentit të Shtetit, duhej të jepte informacion për pjesëmarrjen e popujve në drejtimin e një vendi konkret dhe për aftësitë e këtij populli që të drejtojë veten. Nga kjo rridhte problemi i njohjes së qeverive të përkohshme dhe ndihma eventuale që SHBA-ja do t`u jepte atyre, si dhe ofrimi i mbrojtjes për një kohë të caktuar.