Enver Hoxha, si e shpalli Shqipërinë Republikë

Hap pas hapi, momentet historike që e çuan vendin drejt sistemit njëpartiak


Enver Hoxha i kishte bërë mirë llogaritë, teksa mendonte se do të fitonte në zgjedhjet e 2 dhjetorit të vitit 1945. Nëpërmjet këtyre zgjedhjeve, ai parashikonte t’i jepte fund njëherë e mirë monarkisë së Ahmet Zogut, duke shpallur Shqipërinë Republikë dhe e realizoi këtë. Me 11 janar, deputetët, asambleistët e zgjedhur më 2 dhjetor 1945 me përfaqësues të ligjshëm në të gjithë vendin, në të cilën merrnin pjesë dhe deputetë që më vonë regjimi komunist i dënoi si Shefqet Beja, Riza Dani, etj. Edhe ata ishin përfaqësues të ligjshëm që votuan shpalljen e Republikës. Pra, me të vërtetë që ai ishte në Kuvend, plotësisht i ligjshëm, përfaqësues, pluralist.
Asambleja vendosi shpalljen e Republikës
Kjo asamble, plotësisht e ligjshme, e mbledhur më 10 janar 1946, vendosi në mënyrë unanime, duke votuar dhe demokratët jo komunistë që kishin marrë pjesë në luftë, që Shqipëria të shpallej Republikë. Kështu i jepej fund ligjërisht monarkisë, e cila në fakt, ishte likuiduar që më 7 prill 1939, në pushtimin italian, kur kjo monarki nuk ishte në gjendje të mbronte interesat e vendit, nuk qe në gjendje t’i bënte ballë agresionit ajo u vetë shkatërrua. Nuk mjaftonte vetëm kjo, nuk mjaftonte as zgjidhja që u dhanë vitet e luftës që u duk qartë që do të ishte një regjim republikan, por duhej ligjëruar pas lufte, pasi të krijoheshin kushtet për zgjedhje të lira dhe nga këto zgjedhje do të dilte një asamble e ligjshme, përfaqësuesit do të ishin në popull, të cilët më pas, në mënyrë unanime vendosën për formën e regjimit që ishte Republika. Kështu iu dha fund dhe një zgjidhje e domosdoshme, e me një rendësi të madhe, forma e organizimit shtetëror, që ishte e përshtatshme për kushtet e vendit tonë, por dhe në harmoni me zhvillimet politike në Evropë. Forma e organizimit është e një rëndësie të madhe, pasi ndikon në përmbajtjen e regjimit, pavarësisht se regjimi ynë erdhi duke u ashpërsuar dhe u shndërrua në një diktaturë, në hapat e para ajo qe një republikë demokratike dhe me këto principe e parime, Republika e shteti ynë nisën rrugën, pavarësisht çfarë ndodhi më vonë.
Më 11 janar 1946, Asambleja Kushtetuese, që doli nga zgjedhjet e 2 dhjetorit 1945, mori vendimin për shpalljen e Shqipërisë Republikë Popullore, duke i dhënë fund kështu monarkisë edhe de jure, pasi de fakto ajo ishte likuiduar me rrënjë qysh gjatë Luftës së Dytë Botërore. Akti i shpalljes së Republikës, sigurisht nuk mund të merret i shkëputur nga i gjithë procesi historik që përgatiti kushtet dhe bëri të mundur marrjen e një vendimi të tillë historik. Ai qe menduar e projektuar që në fillimet e Luftës Antifashiste nga forcat që e organizuan dhe e udhëhoqën këtë luftë. Madje, në procesin e kësaj lufte u hodhën njëri pas tjetrit hapat e duhur që do të përgatisnin terrenin e duhur për zgjidhjen e këtij problemi. Kështu, në programin e PKSH-së e të Frontit Nacionalçlirimtar të Shqipërisë parashikohej që përmes luftës së armatosur të arrihej dëbimi i pushtetarëve nazifashistë, çlirimi i atdheut dhe vendosja në vend e një regjimi demokratik, sipas dëshirës dhe vullnetit të popullit.
Nga Konferenca e Pezës, deri te Kongresi i Përmetit
Në Konferencën e Pezës, 16 shtator 1942, në të cilën morën pjesë forcat kryesore politike të vendit, u deklarua se çështja e regjimit që do të kishte Shqipëria do të zgjidhej sipas vullnetit të popullit pas çlirimit të vendit. Madje, edhe përfaqësues të rrymës zogiste në konferencë, deklaruan se nevojitej njëherë Shqipëria e lirë, pastaj t’i vinte radha Zogut dhe regjimit të tij, për të cilin do të vendoste vetë populli, nëse e donte ose jo.
Nga ana tjetër, edhe Fuqitë e Mëdha Aleate, Anglia, BS dhe SHBA, që kryesonin Koalicionin Antifashist Botëror, në deklaratën e tyre zyrtare të dhjetorit 1942, me të cilat njihej lufta e popullit shqiptar, si pjesë pandarë e luftës antifashiste botërore, theksonin se dëshironin ta shikonin Shqipërinë e lirë e të pavarur, kurse për regjimin politik, atë do ta vendoste vetë populli shqiptar pas çlirimit të vendit.
Kongresi historik i Përmetit që zhvilloi punimet nga data 24-28 maj 1944 shënon një hap vendimtar drejt zgjidhjes së këtij problemi. Kongresi u mblodh në një kohë kur çdo gjë ishte qartësuar, si perspektiva e sigurt e fitores së luftës, në plan të brendshëm e ndërkombëtar, ashtu edhe diferencimi i forcave pjesëmarrëse në të. Në këto rrethana ai mori vendime të rëndësishme për këtë çështje. Ai ngriti organizmat e shtetit të ri, themelet e të cilit qenë hedhur që në zjarrin e luftës. Në të njëjtën kohë, kongresi vendosi t’i ndalojë Zogut kthimin në Shqipëri për qëndrimin e mbajtur ndaj çështjeve thelbësore kombëtare. Ishin këto arsyet që Fuqitë e Mëdha Aleate nuk e njohën dhe nuk e llogaritën asnjëherë Zogun si një lojtar politik, me të cilin ia vlente të merreshin e aq më pak t’i besonin ndonjë farë roli një zhvillimin e ngjarjeve në Shqipëri. Megjithatë, kongresi nuk e abrogoi monarkinë, pasi këtë të drejtë nuk mund ta ushtronte, sepse përfaqësimi i tij, sidoqoftë do të ishte i kufizuar. Në kongres përfaqësoheshin forcat që kishin aderuar në Frontin Nacionalçlirimtar, kurse çështjen e regjimit politik duhet ta vendoste i gjithë populli shqiptar, kur të krijoheshin kushtet e duhura, që ai të shprehte lirisht vullnetin e vet për këtë çështje që lidhej me të ardhmen e vendit.
Mbledhja e dytë e qeverisë së Hoxhës
Qeveria demokratike e dalë nga mbledhja e dytë e KANÇ, që zhvilloi punimet në Berat, në prag të çlirimit të plotë të vendit, konkretizoi më tej zgjidhjen e kësaj çështjeje, duke deklaruar se menjëherë pas çlirimit do të zhvilloheshin zgjedhjet për Asamblenë Kushtetuese, e cila do të kishte të gjitha prerogativat e duhura, që në emër të popullit të përcaktonte formën e regjimit që do të kishte shteti shqiptar. Në të vërtetë, pas çlirimit të vendit u krijuan realisht të gjitha kushtet e duhura për zgjidhjen e këtij problemi. Në këto rrethana, në korrik 1945, Kryesia e Frontit Nacionalçlirimtar vendosi mbajtjen e zgjedhjeve për Asamblenë Kushtetuese, organin më të lartë ligjvënës të vendit.
Në shtator 1945 u mblodh Këshilli i Përgjithshëm Nacionalçlirimtar, i cili miratoi ligjet mbi Asamblenë Kushtetuese, mbi zgjedhjet e Asamblesë Kushtetuese dhe mbi listat elektorale.
Përplasjet me opozitën jashtë Frontit
Ligji për zgjedhjet e Asamblesë Kushtetuese parashikonte që veç Frontit Demokratik, në garën elektorale mund të merrnin pjesë dhe përfaqësues nga grupe apo parti politike që mund të krijoheshin, duke paraqitur kandidaturat e duhura për të konkurruar, brenda ose jashtë Frontit. Në këtë mënyrë, ligji ishte mjaft demokratik për kohën, pasi në thelb pranonte pluralizmin politik. Megjithatë, duhet thënë se partitë politike, që mund të krijoheshin, do të ishin në kushte të disfavorshme, pasi koha në dispozicion për t’u përgatitur për fushatën elektorale ishte e pamjaftueshme. Për këtë arsye, Gjergj Kokoshi e quajti ligjin antidemokratik. Anëtarët e Këshillit të Përgjithshëm Nacionalçlirimtar i kërkuan Kokoshit që të shpjegonte se në ç’drejtim ligji sipas tij, ishte antidemokratik, me qëllim që t’i bëheshin përmirësimet e duhura. Mirëpo ai nuk pranoi dhe doli në mënyrë demonstrative nga këshilli dhe nga Fronti. Siç u bë e qartë më vonë, Kokoshi synonte që të krijonte një opozitë jashtë Frontit, ndërkohë që anëtarët e tjerë të opozitës brenda Frontit nuk e pasuan, sepse ishin të mendimit të vinin kandidaturën brenda Frontit, me qëllim që të dilnin më vonë si grup opozitar në gjirin e tij. Përfaqësuesi kryesor i kësaj ideje ishte Shefqet Beja, në atë kohë nënkryetar i Frontit Demokratik.
Zgjedhjet e 2 dhjetorit 1945
Këshilli i Përgjithshëm Nacionalçlirimtar hodhi poshtë pretendimet e Gjergj Kokoshit dhe vendosi që zgjedhjet të bëheshin më 2 dhjetor 1945. Për herë të parë në Shqipëri, zgjedhjet do të ishin të lira, të përgjithshme, të barabarta, direkte dhe të fshehta. Në bazë të ligjit kishin të drejtë të votonin të gjithë shtetasit që kishin mbushur moshën 18 vjeç. Përjashtoheshin nga kjo e drejtë vetëm ministrat e qeverisë kuislinge, kriminelët e luftës, si edhe ata që me vendim gjyqësor kishin humbur të drejtën elektorale.
Në zgjedhje morën pjesë mbi 90 për qind e zgjedhësve dhe mbi 93 për qind e tyre i dhanë votat për kandidatët e Frontit. Nga këto zgjedhje dolën 82 përfaqësues të popullit. Shumica e tyre ishin komunistë, por u zgjodhën edhe elementë pa parti; madje 7-8 prej tyre dolën si kundërshtarë të hapur të vijës së Frontit dhe të PKSH-së.
Misionet angleze dhe amerikane, përmes vëzhguesve të tyre, panë nga afër zhvillimin e zgjedhjeve në Shqipëri dhe ndonëse ato qenë njëpartiake, u konsideruan si zgjedhjet më demokratike që ishin zhvilluar deri atëherë në vend. Në zgjedhje nuk pati konkurrentë të tjerë politikë, megjithëse ligji, siç e thamë, e lejonte atë. Edhe një kandidat i vetëm i pavarur që konkurroi në Vlorë nuk fitoi. Autoriteti i PKSH-së, besimi i popullit në të në atë kohë ishte i madh.
Asambleja Kushtetuese
Më 17 dhjetor 1945, Kryesia e KANÇ-it, në bazë të ligjit mbi Asamblenë Kushtetuese, vendosi të thërrasë mbledhjen e parë të asamblesë më 10 janar 1946. Asambleja duhet të zgjidhte dy detyra të rëndësishme: të përcaktonte përfundimisht formën e regjimit në Shqipëri dhe të miratonte statutin themeltar (Kushtetutën). Asambleja i filloi punimet me 10 janar 1946. Para fillimit të punimeve, asaj i erdhën me qindra telegrame urimi nga të katër anët e vendit, përmes të cilave populli kërkonte që si formë regjimi politik të vendosej republika. Në emër të asamblistëve të Vlorës, deputeti Hysni Kapo paraqiti në mbledhje një mocion, me të cilin kërkohej që asambleja të miratonte Republikën Popullore si formë regjimi politik të shtetit shqiptar. Kjo kërkesë u miratua me unanimitet dhe me brohoritje nga të gjithë asamblistët. Në këtë mënyrë, Asambleja Kushtetuese e shpalli njëzëri Shqipërinë Republikë Popullore. Me këtë akt u zgjidh përfundimisht çështja e formës së regjimit politik të shtetit shqiptar dhe si rrjedhim u hoq monarkia. A. Zogu dhe trashëgimtarët e tij humbën kështu të drejtat që kishin pasur dhe që nga ky moment atyre u ndalohej dhe hyrja në Shqipëri.
Pas kësaj, Asambleja Kushtetuese miratoi ligjet që Këshilli Antifashist Nacionalçlirimtare kishte nxjerrë që nga Kongresi i Përmetit e deri në mbledhjen e asamblesë. Më 12 janar 1946, asambleja zgjodhi presidiumin e saj. Për përbërjen e saj u paraqitën dy lista. E para, e propozuar nga deputetët e Frontit, përfshinte dhe anëtarë të qeverisë, kurse e dyta, e paraqitur nga deputetë opozitarë, nuk përfshinte anëtarët e qeverisë dhe në vend të tyre ishin vënë deputetë që në prapaskenë përfaqësonin opozitën. Hartuesi i listës së dytë ishte deputeti Riza Dani. Listat u votuan në mënyrë të fshehtë dhe me shumicë absolute votash fitoi lista e parë. Kryetari i Asamblesë Kushtetuese u zgjodh Omer Nishani, deputeti pa parti, patriot e antifashist i njohur.
Më 24 janar 1946, qeveria, paraqiti Asamblenë Kushtetuese, projektin e statutit themeltar (Kushtetutës), të cilin ajo vendosi që ta shpërndajë për diskutim në popull. Për këtë qëllim, në institucionet, ndërmarrjet dhe kolektivat punonjëse të qyteteve dhe fshatrave të vendit, u organizuan mbledhje të gjera, gjatë të cilave u dhanë mendime të vlefshme që çuan në përmirësimin e projektit të Kushtetutës. Më 25 shkurt 1946, asambleja diskutoi e miratoi projekt-rregulloren e Asamblesë dhe projektin e Kushtetutës së vendit. Të dy këto dokumente u miratuan pas debateve të ashpra me deputetët opozitarë ilegalë, të cilët po përpiqeshin të formonin një grup opozitar legal, brenda Asamblesë Kushtetuese për të kundërshtuar ato nene të statutit, ligje e qëndrime të qeverisë që nuk u dukeshin të drejta. Mendimet e deputetëve opozitarë u hodhën poshtë nga deputetët e mazhorancës komuniste.
Miratimi i Kushtetutës
Më 14 mars 1946, Asambleja Kushtetuese miratoi Kushtetutën e Republikës Popullore të Shqipërisë dhe vendosi që ajo vetë të kthehej në Kuvend Popullor. Statuti themeltar (Kushtetuta) sanksionoi përfundimisht republikën, si forma e regjimit politik në Shqipëri.
Siç shihet, vendimet e Asamblesë Kushtetuese nuk kishte ngarkesa ideologjike. Ato ishin rrjedhim logjik i luftës dhe revolucionit popullor të zhvilluar në Shqipëri dhe sanksiononin juridikisht fitoren e tyre. Këto vendime nuk kanë asnjë element me peshë historike, politike apo juridike që të mos përfillet sot. Në analizë të fundit, në aktin e shpalljes së Republikës mishërohej e sanksionohej vullneti legjitim i popullit shqiptar i shprehur përmes përfaqësuesve të tij legjitimë në Asamblenë Kushtetuese, e cila doli nga zgjedhjet e 2 dhjetorit 1945.

Intervista flet Et’hem Barhami, 94–vjeçari, ish-delegat i Qarkut të Dibrës
__________________

TiFoz i Chelsea-s Deri n'Vdekje..!